Powództwo o unieważnienie małżeństwa
Przepisy:
Art. 17 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
Art. 10-16 Kodeksu rodzinnego I opiekuńczego;
Istnieje możliwość wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa. To powództwo można wytoczyć na podstawie określonych w kodeksie przesłanek, które stanowią katalog zamknięty.
Unieważnianiem małżeństw zajmuje się sąd okręgowy, a posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Istnieje możliwość publicznego przeprowadzenie sprawy, gdy będą żądać tego małżonkowie, a sąd uzna, że jawność tej sprawy nie zagraża moralności. Wyro w tym przypadku kształtuje nowy stan prawny czyli jest wyrokiem konstytutywnym i jest skuteczne względem małżonków i osób trzecich (erga omnes) i co do zasady wywołuje skutki ex tunc czyli z mocą wsteczną – od początku trwania małżeństwa i uznaje się wtedy, ze małżeństwo nigdy nie zostało zawarte. Do dzieci i do majątku stosuje się przepisy o rozwodzie.
Orzekając unieważnienie małżeństwa sąd zobowiązany jest do orzeczenia, czy małżeństwo zostało zawarte przez któregoś z małżonków w złej wierze. Jeśli tak, to sąd powinien wskazać małżonka przez którego zostało zawarte małżeństwo w złej wierze. Takim małżonkiem będzie ten małżonek, który wiedział, że istnieją okoliczności wyłączające możliwość zawarcia małżeństwa w chwili jego zawarcia. Bzie on w tym przypadku traktowany jako małżonek winny rozpadu pożycia małżeńskiego.
Pierwszą z przesłanek jest wiek. W tym przypadku unieważnienie małżeństwa może każdy z małżonków oraz prokurator w momencie, gdy związek małżeński zawarł mężczyzna, który nie ukończył 18 lat i kobietę, która nie ukończyła lat16 albo też bez zezwolenia sądu wstąpiła w związek małżeński po ukończeniu 16 lat a przed ukończeniem lat 18. Nie ma możliwości unieważnienia małżeństwa z tego powodu, jeśli małżonek w chwili złożenia powództwa ten wiek osiągnął. Nie może też żądać unieważnienia takiego związku mąż, jeśli kobieta zaszła w ciążę.
Drugą przeszkodą jest ubezwłasnowolnienie całkowite. Taka osoba nie może zawrzeć małżeństwa i jeśli do tego doszło, to unieważnienia takiego związku małżeńskiego może zarówno każde z małżonków, jak i prokurator. Jeśli takie ubezwłasnowolnienie zostanie uchylone, to unieważnienie małżeństwa na tej podstawie nie będzie możliwe.
Przeszkodą nr 3 jest choroba psychiczna. Osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym nie powinna zawrzeć małżeństwa, jeśli jednak do tego dojdzie, to każdy z małżonków i prokurator mogą żądać unieważnienia tego małżeństwa. Będzie tak również w przypadku, gdy do takiego małżeństwa doszło we wspomnianych wcześniej przypadkach bez zezwolenia sądu, gdy stan zdrowia lub umysłu nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeśli osoba dotknięta chorobą lub niedorozwojem nie jest ubezwłasnowolniona całkowicie. Nie będzie także możliwości unieważnienia takiego małżeństwa, w przypadku, gdy choroba psychiczna ustanie.
Bigamia jest kolejnym przypadkiem, kiedy pojawi się możliwość unieważnienia małżeństwa.
Unieważnienia małżeństwa na tej podstawie można, gdy małżonek pozostaje w poprzednio zawartym związku. Powództwo może złożyć każdy, kto ma w tym interes prawny i prokurator. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione. Można jednak wytoczyć powództwo o unieważnienie małżeństwa, gdy ustanie małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponownie związek małżeński, gdy pozostawała w poprzednio zawartym związku małżeńskim.
Pokrewieństwo jest kolejną podstawą do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa w przypadku zawarcia małżeństwa przez krewnych w linii prostej i rodzeństwo. Z powództwem wystąpić może każdy, kto ma w tym interes prawny i prokurator.
Kolejną przesłanką umożliwiającą złożenie powództwa o ustalenie unieważnienia małżeństwa jest powinowactwo. Dotyczy to osób, które zawarły związek małżeński przez powinowatych w linii prostej, którzy nie uzyskali zgody sądu na zawarcie takiego małżeństwa. Z powództwem wystąpić może każde z małżonków i prokurator.
Przy zawarcia małżeństwa w przypadku przysposobienia (przysposabiającego z przysposobionym) z powództwem może wystąpić może każdy z małżonków i prokurator. Nie można unieważnić takiego małżeństwa nie można, gdy ustał stosunek przysposobienia.
Również w przypadku wad oświadczenia woli istnieje możliwość wystąpienia z powództwem o unieważnienie związku małżeńskiego, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub wymagane oświadczenie z art. 1 par. 2 zostaną złożone: przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym wiadome wyrażenie woli i nie ważne jest, czym to zostało spowodowane, jak również pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony, a także gdy zostaną złożone pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, gdy z okoliczności wynika, że osoba składająca oświadczenie woli mogła się obawiać o to, że jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Unieważnienia może żądać małżonek, który złożyć oświadczenie woli dotknięte wadą i prokurator. Nie będzie można jednak tego żądać po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, a także od wykrycia błędu lub ustania obawy, która była wywołana groźbą, gdy od tego momentu upłynie. Nie będzie również możliwe powoływanie się na tę przesłankę po upływie 3 lat od daty zawarcia małżeństwa, które dotyczy każdego z wymienionych przypadków.
Ostatnią przesłanką jest wadliwe pełnomocnictwo. Będzie to dotyczyło przypadku, w którym małżeństwo zostało zawarte przez pełnomocnika, gdy stało się to bez zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika lub gdy pełnomocnictwo zostało skutecznie odwołane. Unieważnia domagać się może mocodawca i prokurator, choć tak jak w przypadku wad oświadczenia woli, kwestia składania powództwa przez prokuratora jest sporna. Nie będzie można żądać unieważnienia małżeństwa z tego powodu, jeśli małżonkowie podejmą wspólne pożycie.
Należy też pamiętać, że co do zasady nie ma możliwości unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu. Małżeństwo ustanie w przypadku: śmieci małżonka, rozwodu i uznania jednego z małżonków za zmarłego. Są dwa przypadki, gdy można żądać unieważnienia małżeństwa pomimo jego ustania i dotyczą one: występującego między małżonkami pokrewieństwa i pozostawania jednego z małżonków w zawartym uprzednio związku (w chwili zawarcia małżeństwa).
A jak wygląda sprawa w przypadku śmierci małżonka?
Dla unieważnienia małżeństwa ma znaczenie moment śmierci małżonka. Gdy śmierć nastąpiła przed zawarciem powództwa, to wtedy nie można (co do zasady) unieważnić małżeństwa. Jest jednak od tego pewien wyjątek, który dotyczy małżeństw zawartych polegających na przeszkodzie pokrewieństwa lub bigamii.
Jeśli jednak śmierć małżonka nastąpiła po wytoczeniu powództwa, to wtedy postępowanie może być kontynuowane, ale znaczenie będzie miał fakt, który z małżonków umarł. Gdy śmierć będzie dotyczyła małżonka, który owo powództwo wtoczył, to wtedy unieważnienia będą mogli domagać się jego zstępni. Z drugim przypadku czyli gdy będziemy mieli do czynienia ze śmiercią małżonka, którego powództwo dotyczyło, to w jego miejsce wstąpi kurator, który zostanie ustanowiony przez sąd.
Photo by Eric Ward on Unsplash
